Archief Etcetera

De populieren voor het raam van mijn werkkamer wiegen op een wind die aan de rand van een hoge-drukgebied regenwolken over het land voert en daardoor de zon verhindert deze zomer een groot millésime mee te geven. Jeanine heeft Glassworks van Philip Glass op de platenspeler gelegd. Zij zegt: "Luister eens naar de muziek en kijk ondertussen eens naar de bomen.*' De populieren bewegen op het repetitieve ritme van de Amerikaanse componist, van rechts naar links, van links naar rechts. Minutenlang houdt de wind ze in de strenge maat. Dan verbreekt hij plotseling de gelijke tred en gaat hij spelen met de hoog opgeschoten stammen die buigzaam en meegaand hun trillend gebladerte blootstellen aan zijn frivole beroering, terwijl Glass' synthesizer gelijkmoedig en onverstoorbaar doordreunt.

Het is vakantie. Vele mensen zijn weg. Wij zijn al terug. Op de krant waar ik werk, gaan de collega's, de een voor, de ander na. Constant moeten er redacteurs aanwezig zijn om het nieuws op te vangen of... er te maken. Anders zou het blad in de jaarlijkse komkommertijd ten enenmale verkommeren. Omdat ik dus daar moet zijn, is er geen tijd om naar Avignon of welk ander zomerfestival dan ook te reizen. Maar je hoort dat die en die er wel heen zijn. Je belt naar Guido; hij is naar Avignon. Je belt naar Hugo; hij is naar Avignon. Franz zit er in de buurt. Annie ook. Pol is er een week geweest en keerde voortijdig terug omdat hij naar het ziekenhuis moet. Theo gaat naar Polverigi. Anton vertrok naar het zuiden. Johnny vroeg meer kaas op zijn spaghetti, incognito in het Franse restaurant waar wij, de laatste avond van onze vakantie, op de terugweg naar huis, binnenwipten voor een haastige maaltijd. Het zuiden lokt de noorderlingen die behoefte hebben aan zon.

Festivals. De kaart van Europa tegen de wand van een donkere kamer zou wel de hele ruimte verlichten, als elk punt waar een festival plaatsheeft, door een glimwormpje zou worden bezet. Er is nauwelijks een stad te vinden, die niet haar eigen festival(letje) heeft. Muziekfestivals, toneelfestivals, filmfestivals, dansfestivals, het hele jaar rond.

Het is alsof het culturele leven niet meer zonder deze concentraties van artistieke evenementen kan. Dat het grotendeels door festivals wordt geschraagd en ingevuld. De spontane, ongeordende stroom van creativiteit wordt er gekanaliseerd ; het natuurlijke opbloeien van kunstuitingen wordt er in georganiseerde programma's ondervangen. Sommige festivals trachten, met de beste bedoelingen, bijna het hele culturele gebeuren in hun greep te krijgen; wat niet in het (k)raam van het festival past, wordt verdrongen.

Het Festival van Vlaanderen loopt dat gevaar. Het is op weg steeds meer activiteiten die los van het festival toch al gedijen, in te palmen: het Internationaal Filmgebeuren in Gent, het Klapstuk in Leuven, de opening van het seizoen in de Nationale Opera, in de Opera voor Vlaanderen, bij het NTG, bij Arca... (tegen wanneer KNS en KVS?). Waarom moet dat allemaal onder de kroon van de festivalluchter? Welke toegevoegde rven deze activiteiten wanneer zij in nafolder van het Festival van Vlaanderen terechtkomen? Of wordt het prestige van het festival verhoogd wanneer het deze parels op zijn kroon kan steken?

Avignon heeft als toneelfestival nu weldra 40 jaar een eigen functie in Frankrijk, met een internationale weerklank daarbuiten. Dat het ook andere kunsttakken als muziek, film, video wil integreren, mag een teken des tijds zijn voor het vervagen van grenzen tussen toneel en andere kunsten, Avignon blijft allereerst een ontmoetingsplaats voor theatermakers en publiek.

De interdisciplinaire verwijding waarmee de huidige ploeg het festival daar heeft opengetrokken, spruit voort uit een optie die haar geldigheid zal bewezen hebben als het publiek blijft méégaan. Bij het Festival van Vlaanderen wordt een soortgelijk fenomeen als multidisciplinaire diversificatie voorgespiegeld, maar vooralsnog zijn er geen overtuigende aanduidingen dat de noodzaak daarvan voortvloeit uit een visie op artistieke en maatschappelijke ontwikkelingen. Elefantiasis is misschien niet direct een dodelijke ziekte, maar mooi maakt zij niet.

Van festivals die eerder toeristische trekpleisters zijn of lokale feestelijkheden, gaan minder impulsen uit. Daar kan het publiek zich eventueel vermeien in op- en uitvoeringen van hoge kwaliteit, maar de kunstenaars zelf vinden er nauwelijks een platform voor wederzijdse confrontatie. In ieder land worden zulke festivals opgezet. Hun bestaansrecht is niet betwistbaar. Voor de plaatselijke bevolking en voor de toeristen zijn het --soms unieke-- gelegenheden om aan te zitten aan de tafelen van de toneelkunst, de muziek, de cultuur met grote C. Festivals als die van Echternach, Wiesbaden, Helsinki, Luzern, Stresa, Averbode, Bregenz, Spa of Stavelot, zijn van dat slag. Aan het Festival van Vlaanderen of aan dat van Avignon zitten ook zulke aspecten vast. De vakantiesfeer waarin de vroegere pausenstad met haar Place de l'Horloge 's zomers baadt, staat de doeltreffendheid van het festival echter niet in de weg, integendeel.

Meer gewicht in de schaal leggen ongetwijfeld die festivals die de artistieke creativiteit stimuleren, d.w.z. kunstenaars kans bieden om naar het festival toe aan een nieuwe creatie te werken, en/of die een balans opmaken, een overzicht tonen, van de recente oogst van artistiek kunnen op een bepaald gebied. Het Kaaiteater tracht dat te doen, het Klapstuk ook. Het Berliner Theatertreffen verenigt de beste ensceneringen, de Mülheimer Theatertage zoeken de beste stukken. De internationale muziekdagen in Brugge houden het bij de oude muziek, Bayreuth bij Wagner, Oberhausen bij de experimentele film. Mengvormen zijn vanzelfsprekend evenmin uit den boze; het Holland Festival is daar een voorbeeld

Wat mis je als je het allemaal niet kunt meemaken? Ach, festivalitis veroorzaakt indigestie. Bij de wiegende populieren en het spel van de wind, de wolken en de maathoudende synthesizer voelt de thuisblijver zich goed. Ik nip aan een glas koele witte wijn, een millésime waar zon in zit.