Tijl van Anton Van de Velde Vlaamsche Volkstooneel-uitgave nr. 1
EERSTE KAPITTEL
Een paarse avond hangt over 't eiland waar Tijl,
Lamme improviseert voort.
Koekendeeg! Hou dien blaasbalg stil!
Brabo, 'n granieten vent met 'n hondsvel rond z'n
torso, komt te voorschijn.
Zoo'n bek past 'n gedroogden haring die
amoereus de zee beziet! Is de kost in de keuken
al gaar gekookt?
Lamme zanikt in 't diapason van z'n harmonika: Met 'n kluitje... Brabo Is 't klaar?
man, in 't riet gestuurd...
Lamme En dat heeft zo honderd jaar
geduurd,..
Brabo herverschijnt:
Kreeg ie de kramp in z'n lamme vingers! Koud is 't fornuis, en de tafel leeg! Zeg, het is avond! Lamme! 't Is avond! 't
Lamme ... die zingt. Die zingt om z'n heimwee, z'n zucht-naar-huis, naar... Roest in uw vel, want gij vat geen sik van wat Lamme gevoelt.
Lamme De buik en 't eeuwige smeer! Mij is 't geneugt van 'n lied wat schooner. Loop in de keuken en kook daar zelf. Brabo wit weg. Lamme (mysterieus):
Brabo, zeg... 'k Heb haar vannacht gezien...
peinzend...
Zorg voor den kost. Ik roep Tijl alhier. Gauw
aan 't fornuis!
Lamme zucht:
En den droom was uit...
Brabo neemt 'n koehoorn en blaast in Tiji's
richting.
Tijl! Tijl! 't Is u gejond! 't
Lamme zet kleien borden op de tafel
met mosterd...
Lamme Otters in pekel, en krokodillen;
eindelijk...
Lamme 'ne
Ha.., de schouwe rookt! Vuur in de keuken... We zijn gered!
Tijl, de onvergankelijke, schicht te voorschijn.
Lamme, culinair-onzeker, vlucht den keuken-walm.
Brabo (nuchter):
Lamme (voor zich):
Dat... dat... dat was schoon, waarachtig; 't was precies of 'k zag de poort van 't paradijs daar opengaan...
Brabo met 'n braadstuk:
Tijl! Met al die zon en 't vuurwerk is ons eten
naar den duvel!
Lamme Da's goed, da's goed. M'n grootmoeder zei in 't goeien tijd... Brabo ... dat 'n kwezel droog brood eet, maar wij toch niet!
maak dat m'n tanden niet gauw verslijten,,.
(fatalistische beet in z'n portie)
maar voor kok zijn uw hersens niet fijn genoeg.
Kent gij 't recept om,..
Brabo ... om koude poëten warm te maken?
Lamme ??
konmgskeuken; hazepastei haalt er oneer bij! Brabo' schrijf op! 't Is verkip te kalkoen, verkalkoende kip, 't is een koene kal, 't is een kallende kip, 't is een koene kalkoen, 't is een kallende koene kip-kalkoen... Ach, wat! schrijf toch, Brabo, gij, meester kok I 't Is een smaak-regenboog in m'n darmen! Schrijf! Nieuwe verf aan de zoldering van m'n mond; 't is conlïjtsel, gelei van de jongste duif uit de ark van Noè, 't is zacht en fijn als den vloeren teen van madam
Lamme zwijgt opeens. Z'n wezen vertrekt bij 't
besef van weemoedigs temmende dingen. Er
hangt eventjes stilte...
zoo'n zotternij is te dwaas. Spreken van lief en
kus en zoo meer in 't land der gedwongen
vrijgezellen...
Lamme En 't leven ook...
Tijl Is 't een eeuw, of zijn 't duzend jaren dat
we hier zitten? 'k Besef het niet meer.
Eeuwigheid heeft hier geen echo meer. Maar
oud is ons denken vast geworden, oud als den
uil in zijn toren gat. Nu spreken we steeds als in
't vertelsel: D'r was eens 'n tijd...
Tijl Naar 't eind van de wereld verhuisden we
toen, wijl het eigen dak en de boomgaard en 't
familjare nest van de musschen in onzen vettigen broekzak niet langer waren verwante strofen van moeder's daaglijksche litanie...
Lamme ... hoe Belle heentrok met 'n lakei die,
witgekoust en met goud belegd, sinds weken
haar jeugd en haar schoon geloof zoo voos had
gemaakt dat ze willoos werd en meeging...
Brabo 't Hangt er al lang.
Lamme En toen... was het Nele...
worden. Om goud-belofte.
bewustzijn meer, geen houvast, geen geweld van
mannenvuisten, geen vrouwenfierheid, geen
adel meer!
't
Tijl De navend klimt naar z'n zolderkamer. En hier zit Tijl met den os en den ezel stil in den
stal van z'n armoe... (bruusk recht)
Hoort! Hoort, Brabo, Lamme! De tijd is daar dat wc trekken 't galjoen uit z'n roerloosheid en 't zwieren de zee in !
Tijl 'k Voel me zoo'n lol als 'n eekhoorn!
Ze dansen een hoeresprong.
gheneghen. niemand ter werelt en macht
verbien...'
Lamme krijgt z'n trekorgel weer te pakken:
ons!
En hier volgt Tijl's fantastisch gedroom. Z'n hallucineerende overpeinzing. De twijfel van z'n verontrust gemoed. De herinnering aan verre dingen. In de fond, op den berm, treedt te voorschijn
En als ware die «grafstem» de wekroep, zo verschijnt nu ook Ahasveer, de wandelende jood. Schoenen van 'n meter lang. Haren die niet meer liggen kunnen, doch onveranderlijk horizontaal-versteven staan: De gedurige jacht van zijn gang. Tusschen het karakteristieke van voeten en kop niets biezonders, tenzij de neus. Ahasveer is kortademig, spreekt met nasaal geluid. 'n Groot punt achter elke zinsnee. En omdat ie internationaal is, lalt ie zonderling...
Ahasveer (Tijl bedoelend): Is het die slaper?
De Hollander 't Is
Beiden naderen geruischloos Tijl en cirkelen rond
De
leunstoel: gek ! Droomt van liefde en
meisjesharten die trouw zijn!
Ahasveer 't
(op 'n toon van bezwering) :
Tijl! Ge zijt reeds ingeschreven bij de
vennooten der zeven jaren. Zeven vette zag
Pharao, maar zevenmaal zeventig magere zullen
traag verslijten uw optimisme!
De
wind van uw kranke zinnen... Zie ons aan. Er
ligt in de wereld geen anderen weg dan den
onzen. U wacht de storm van de wanhoop.
Verkoop uw ziel!
'n
Don Quiehotte
Z'n imaginair steekspel begint. De Hollander en Ahasveer gaan in geestenretraite, 'n Vrouwefiguur Nele-Assepoes verschijnt en mét haar, de volle glans der maan. Quiehotte merkt de vrouw op: Haha! Wacht me de duzendste lauwerkroon uit uw ranke vingers? Mijn daden lokken 't bewonderend minnen van alle vrouwen. Zijt gij m'n edele
Don Quichotte Is dat de naam van uw helsch
belager? Assepoes roept luider;
Tijl,.. Herkent ge uw Assepoes? Ik droom van u sinds vele jaren; ik smacht naar u als naar de zon! Zoovele nooden draag ik,
Tijl kan z'n vizoen niet gelooven:
Assepoes? Assepoes? Is het waar? Onze lieve
Vrouwke, dat is uw werk! Gij heft me hooger
dan alle koorts die m'n kop tot 'n smis maakt
van folterijzer! Assepoes!
oever draagt het spoor van m'n eindloozen
gang in lange nachten. Ik wacht u! Breng me 't
Assepoes verdwijnt Tijl loopt den berm op, zot z'n armen de lucht in .
't Is hem als 'n extase. Dan opeens 'n gedacht: Den uil als bode zenden. Tijl klimt naar de nis
boven de deur en pakt den uil beet
Gij, bode en levenwekker, hier! Hou de vlerken
(schrijft op 'n vel perkament-surrogaat) :
Aan éénige Nele, Assepoes... Tijl is in aantocht.
Wees me duzendmaal gezegend. Nu komt de
speelman op het dak.
(denkt even)
Wat nog al meer? Geen woorden meer... Niks,
niks... 't Is genoeg, 't is klaar genoeg.
Bindt 't opgerolde vel aan den poot van den uil
en heft het beest hoog in één zwaai..,
Volg den weg van uw geheugen ! Hop,
kameraad! M'n groeten thuis!
(de uil vierkt weg).
Daar zeurt weer, allengs naderend, Lamme's harmonika. Er pletst 'n rythmiek van riemslagen in 't water, en Brabo's stem cadenseert mee...
't Galjoen verschijnt. Brabo, recht, met 'n groot en
roeiriem. Lamme voor aan den boeg.
Brabo Los den riem... Nu gaan we zeilen! Tijl,
kap'tein, de vaart begint!
Lamme! God, is dees avond geen wonder?
Gauw! Gauw nu van wal! M'n lijf wordt
precies één speldekussen: laaiende jacht om
hier weg te zijn...
Brabo trekt 'n touw den mast in. Met
'n geweldigen zwaai ontrolt zich 'n groote
vaan.
Dat is plezier!
Lamme Als 't regent zitten we droog... (melo)
Salut! o, land van bitter zwijgen! Ik word weer
jong. M'n bloed is vief als van een veulen...
Ook het zeil gaat de hoogte in.
Brabo Is 't klaar?
Tijl springt terug aan wat,
Tijl springt terug aan wal
Nee, wacht nog!
Hij hopt naar 't kapelleken onder den boom,
neemt er 't beeldje uit, wipt terug aan boord,
plaatst het op de spits van den boeg, en vlak
daarbij, den scheepslantaarn.
Los,
Brabo punktueel, roept door 'n scheepsroeper:
Dertig
Geen nieuws aan boord.
Lamme improviseert 'n kermisdeun terwijl 't
galjoen statig afvaart.
Tijl Assepoes! Assepoes!
Volle zee..
TWEEDE KAPITTEL
Het
Verveling heeft er zich ingemuurd. 't Is 'n atmosfeer van vliegenlijm. En daarbij, natuurlijk, de stilte van 'n familiekelder. Het tweede kapittel begint alzoo : Chou, de «huwbare» dochter (veel schmink, asjeblief!) Sspeelde zoolang met 'r poppen tot ze er bij in slaap viel Daar ligt ze dus gedoken in 'n diepen zetel en soest met pruimemond. Zoo wilt 't de educatie. Chou slaapt zoveel mogelijk : 't eenigst middel om te vergeten, dat V jeugd geen eeuwigheid is. De ontgoocheling bij 'n meisje begint in die wereld rond de zeventien jaar. Chou is er twee-en-twintig. Maak de conclusie zelf. La pension chez les bonnes sœurs deed haar snakken naar emancipatie. Saturé vermoedde 't. en sprak : Leer haar alles wat in de high-life wenschelijk is. Alleen géén horloge taal Wie 't ooit uitvond het leven te verdeelen in mathematische fracties van dertig, zestig, vier-en-twintig, was abject. Levenseklipsen moet ge nooit meten, 't geluk evenmin. En toen Chou uit pensioen kwam, heeft ze zich te slapen gezet,
Ach, ach... sublime! La... lune... de... miel... Miel... mi... el... miiii... ellle... Voel jij dat ook zoo, Chou? Zeg.. Chou, heb jij 't ook begrepen ?
Buiten heftig gesnork van de zaag, kort, knappend.
Chou schrikt wakker: Die zaag!
voelt voor poëzie? Is dát begrip, sentiment?
Chou Niks van verstaan.
«cadence», die, hoe zal ik zeggen, dat... die
rijmen «fiel» en «miel» en «terre amère», «lune
importune»... Eénig, lieve! Eénig!
Chou (droog) : Hoe laat is 't wel ?
Chou Meer dan 'n week dat ze stil bleef.
(Poos. De zaag snorkt weer even)
Chou Hoe laat zou 't nu wel zijn?
dat zegt, nee, zingt: La terre amère... dan denk
je waarachtig aan geen tijd meer.
Chou Zou 't al héél laat zijn?
proza! Je hebt geen vrouwelijke gevoeligheid,,.
't Spijt me dat ik 't van m'n eigen kind zeggen
moet...
(Poos. De zaag snorkt.)
Chou Ja, geef me dragondersproza ! Stik in je suiker. Je leest poëzie als 'nsoporifiek. Lieve krentenkoekmoeder, je bent 'n schat van 'n mensen, maar ik slaap...
Chou Ik sliep m'n jeugd voorbij ! Ik slaap nog ! 'k Blijf slapen...
Marquise ... tot eens de mooie prins,..
maar duvelen kan...
Chou Uit m'n desillusie. Zeg me hoe laat het
is! Zeg-me-hoe-laat-het-is!!
Marquise rechtop en koud:
Je hebt nog tijd om 't te weten...
Buiten 'n laatste geweldige beet van de zaag,
spontaan gevolgd door een realistische
«verdekke». Onmiddellijk daarop doet zijn intree
Lamme, als lakei, met bebloeden vinger.
Chou Lamme!
(hij toont z'n karmijn-duim)
gaat water halen, 'n
Chou Laat 's zien...
Lamme 'n
Chou Wacht.,, 'k Heb hier m'n zakdoek... (ze verbindt)
Sap loopt eruit.
....... Uw handen rieken goed...
(poos). Chou .......
Lamme 'k Had 't vergeten. Zoo'n doekske staat triomfant, hé! 'n
Chou Ga de keuken in.
Lamme ... later. Profijtelijk wonen. Chou Ga in de...
Chou Laquais!
Chou
Lamme Die keukenmeid wordt suf, mamzel.,. Wordt! Mizerabel! Zie, gij zijt zoo fijn met uw handen die goed rieken... En uw kleed is fijn, en uw manieren zijn fijn. Gij leeft als 'n porceleinen postuurken. Zij riekt naar peper en kruidnoot, maar 't is geen meid !... 'n
Lamme Eens gaat 't postuurken ook in de kist. Gij en madam... Fijn, die doekskens voor 't bloeden, maar uw vader heeft de zon gediefd van de meid die prinses moest zijn. Chou (er is een veertje van egoïsm tos-gesprongen)
Knechtenextase voorde keukenmeid! Ho-hoho... Zijn we egaal geworden? Lamme Voor de pieren smaakt alles eender. Chou Je lacht! Vierkant als je botte gedachte!
trillende hand.
drinken, (en hij verdwijnt)
Marquise met 'n lachje door 'r zenuwen heen;
Die goeie
Chou Ergert me, ergert me, die stommeling !
Chou Alles ergert me !
Lamme!
Chou
Chou Zag u liever 'n kakatoe? Hij is brutaal. Lekker! Zoo heb ik toch iets dat me opveert.
Chou Maar 'k wil dat ie van naam verandert.
Chou schelt. Lamme verschijnt in 't deurgat.
Lamme Me voeala!
Chou Fox!
Chou Fox! Weetje hoe laat?...
Chou Jij heet: Fox. tout court. Ga zien hoe
Chou
Marquise Maar dat is toch té...
Chou Stil, maman. La terre amère. he? Mijn
hart is bitter als 'n galnoot. Als je niet meer
aan den man geraakt, en als je geen hond meer
hebt. dan hou je den knecht. Punt. Mijn
fatalisme is practisch.
Lamme herverschijnt :
De klok in de keuken is stilgevallen...
Chou Die...
Marquise ...ook al?
Chou Fox! Ga zien op de kamer van m'sieu le
(En de deur valt weer op Lamme's neus)
Marquise En je fatalisme, Chou?
Chou Die knecht is me 'n gruwel, net als de
rattenvanger. Maar ie intrigeert me als 'n
Fox-de-tweede wordt m'n talisman.
Chou Hebben jullie me ooit denken geléérd?
Marquise 'k Weet, lieve, wát je melancholie
bedoelt. Nog altijd zonder man, he? 't
refrein. Weet je wel, gelukskind, dat eens 'n
vorst met je trouwen moet !
Chou Geef me 'n lakei.
Chou En m'n poppen. Gek, he?
loopt dag-in, dag-uit de stad af (entre nous,
hein?) om te vinden wát je precies wenschen
kan. Ach... amour... et jeunesse...
wereld, 'n
antiquair. Artificieele hersens en dito hart. Geef
me 'n lakei.
Marquise Maar de fortuin, lieve...
Chou M'n poppen... Heb u al aan de kist
gedacht?
Marquise Maar kind lief toch... Wil ik
'n doctor?.,.
Marquise Mais enfin... (ze schelt)
Lamme De klok is stilgevallen.
Chou (hyper-nerveus): Wat 'n nest! Fox! Zoek 'n klok om \ even waar, maar 'k moet 'n klok hebben, een die gaat, die draaft, die lawaai maakt, 'k Stik in die stilte! Lamme gaai naar etc groote klokkast en opent de deur: D"r zitten overal spinnekoppen in!
Zòò'n grote!
Chou Ook in m'n hoofd zitten zc vast! Fox!
'1 rek de ketting op!
Lamme trekt. De ketting knarst.
Verroest, mam/el... verroest.
Marquise Laquais, 't is goed. Breng ons
Lamme 't
Marquise (met nadruk): Ssst! Wat heb ik je
Lamme (devoot): Moca-erème et tartelettes... Chou
Chou heeft 'r poppen in 'r arm en zwiert er wild mee rond:
Chou Wie heeft m'n leventje belogen ? Marquise (tot Lamme): Maar help dan toch! Hou ze tegen!
Lamme maakt 'n gebaar van blijf maar-kalm,
Lamme knipmeu bij de deur. Filozoof: gezelligheid en kent geen tijd.
Silemium!
Assepoes (hitter): Hebt ge geen hart in uw lijf.
Lamme Is Assepoes dan heur leven beu? Kind. om den wille van groote liefde wil ik 'n blije kondschap doen. Sinds twee dagen dat ik hier dienen en hoffelijk dansen moet als 'n paljas, is 't eeuwig vragen van
maar Tijl is nog grooter! 'n Ouw historie; Oogen van verliefde meiskens zien de zon in 'n keersepitje!
ik hier kwam als knecht, was 't niet om
't knechtschap. 'k Ben vrij geboren, al ging die
geboorte buiten m'n weten,
hier de vloeren schoon omdat er mirakels gaan
TijTs uil me de boodschap.,.
Lamme Precies! Ik lachte als droeg ik in bel
m'n zakken hespen van zwijmelvette varkens!
Zwijg... 'k Denk aan Belleken, Belleken, Belleken...
.............
Ale... Sakkerloot, geef me eten, kind. of 'k val mat vóór uw voeten...
Buiten snijdt 'n knakstem; «Salle rosse!» De buitendeur wordt opengebeukt en daar «rijdt»
binnen
'n fameuze «r» in de keel: Saturé La... Rossinante! (kletst familjaar op den houten nek van 't beest.) Braaf... toe, braaf! Assepoes!... Haal je gereedschap hier. M'n laarzen moeten spiegels worden! Spiegels... Subliem is die metafoor... Loop je weer suf? (familjare streek onder Assepoes' kin) Je droomt te veel... Denk aan de eer van je pracht positie. Mij dienen! Niet allen is 't gegund, (droog) Nu. Borstel m'n laarzen, 'k Ben goed gestemd. Wees dankbaar... Montjoie! Ben je nog niet klaar ? Je steelt me m'n tijd met 'n meesterlijk air van sans-gêne. O ja... je preutsche meening van vrijheid, he? Heb je niet zelf gezocht mij te dienen ? Er rest je een bijbelsche troost:
Assepoes (bruusk): Er zijn er veertien! Saturé ??
Assepoes ... en ik hoop en ik hoop,.,
Saturé steekt z'n andere laars vooruit: Nu die.
Assepoes (verdroomd): Ik hoop...
Saturé Al wat je wilt! Ik gun je 'n wapen: Drie
witte borstels met 'n zon. Je leuze;
servituud!
Saturé De dood? Ventrebleu! Da's luguber» meid! Hier» poets me die laars nog voor je dood,,, 'k Bezorg je 'n negen-uren-dienst.
Assepoes En bind me! Dan bijt ik de koorden door, en buig me, maar breken zal ik niet, M'n bloed wordt te wild, en m'n kracht wil op! Ik sterf niet! 'k Wil leven! leven! leven! Saturé Ha! Sacré tonnerre! Wat 'n vranke kip! Wees dan waarachtig nog altruïst... Uit deze - zaal! Naar de keuken! Vlug! (Assepoes exit)
Chout 'r poppen in den arm, komt verveeld achteraan.
Saturé 'k Voel me nog een
Ik reed dus op stap alle straten door mij met illusies lavend, en mediteerde met rinklende spoor: Nu is 't dag, straks is 't avond... Is dat geen diepzinnige filozofie? Maar toen rees de donkere vraag: Wie? Wie? Wie is nu de man voor ons eenigst kind? En 't antwoord... bracht
me waarachtig: de wind! Marquise De wind??! Chou
Marquise bezorgd: Ge liet toch niet los!
Marquise En?
Chou En?
Chou La lune de miel...
historie: (Chou bedoelende) Het voorwerp dier
liefde zijt gij!
Lamme die reeds geruimen tijd het verhaal heeft afgeluisterd, zonder opgemerkt te worden, schiet nu plots tos, met 'n lach als 'n klok ;
Marquise Sa!
Lamme wou ik zoete lies, maar die is, per abuis, aan de wielen gesmeerd! Chou Hoe laat, Fox?
Lamme (uit de verte) Wablief?
Saturé fungeert als ceremonie-meester!
Lamme (a.v.) Als??...
Saturé Als meester van de ceremonie! D'r
komt een baron hier logeeren die als 'n prins
moet ontvangen! Gauw! Trois heures! De tijd
voor 't diner,,, (tot de marquise die aanstalten
maakt om flauw te vallen):
Val niet flauw! Ha! 'k Voel me als 'n boer op
de kerremis!
Chou (droog) 'n Eerste-klas-begrafenis... Marquise wordt weer nuchter: Ca va mieux... Saturé (tot Chou): Naar uw kamer, en tooi u, lief en lokkend juweeltje... Daar komt 'n dief...
Chou (droog): ..pour dorer son blason...
Marquise Maar is dan die jonker zoo stevig en zoo bijzonder van charme en verdiensten? (Er klinkt opeens 'n bet als 'n Carolus.) Alle drie
Buiten jodelt een geweldige galm van lachende tierende stemmen. Tijl verschijnt in de open deur, en roept naar builen toe:
Buiten nog geweldiger galm met 'n orgelpunt. Tijl treedt binnen, gevolgd door
Marquise (gedempt tot Chou): Chou, viens ici,.,
Marquise (met 'n reverentie Chou voorstellend)
M'n dochter...
Chou Is het met hém dat ik trouw ? Ik ken nog
niet eens zijn naam!
Lamme komt buiten adem aanloopen. en meldt
aan: Le baron
Tijl O knechtenschap van drie ellen worst en
meesterswijn en het rap vergeten van alle
plichten, behalve 't eten!
Saturé Vruchtloos dat ik zoo'n vraat bekeere!
Gun hem geen woorden.
deur)
Brabo (punktueel); Vandaag geen tijd.
Tijl (tot Brabo) Wat zegt de kalender?
conferentie...
Tijl verduidelijkt: Goud dat klatert...
Tijl ... in miniatuur...
stamboom. Van zeven...
Tijl ... tot elf beschik ik eindelijk over mezelf.
Tijl U ziet dus, markies, van werken is de
noblesse niet vies, ten minste de mijne niet...
noemen? --- m'n kwijnend kind verwachtte
sinds jaren...
Chou ... la lune de miel...
Saturé tot Tijl: Meisjesharten begrijpt ge wel?
stram!
houdt m'n gelooven en willen warm.
naar aangenamer tijdverdrijf?
Tijl Naar uw verkiezen. ïk lust geen kniezen.
Saturé tot Lamme; Weg! Salueer!
Lamme knipmest: Tot de volgende keer (exit).
Tijl tot Brabo: Brabo, blijf bij m'n erewacht
aan de deur.
Brabo «Labonneur»! (exit)
Saturé (bedoelt het fijntjes) Niet ideaal, lieve.
Bedenk toch... Ik moet m'n smoking...
Marquise (die hem begrijpt) Ook mijn toilet is
niet behoorlijk,..
Chou wil mee: Excuus...
schat... Jij ziet er zoo mooi genoeg uit... ïs
't niet.. baron?
Tijl (droog): Om te stelen.
Saturé en de Marquise exit. Er hangt tussen
Chou en Tijl 'n «verchagrineerende» stilte. Chou
speelt met 'r pop. Tijl kijkt alle nevenkamers in
en oriënteert zich'
Chou M... mooi weer, baron...
(poos)
Chou Weet u hoe laat het is ?
wachtkamer.
Chou Die... conferentie van klatergoud...
Chou Woont u reeds lang in deze streek?
Chou Dat is onzin...
Tijl 't Is onzin «pardon» te vragen.
Chou Waarom?
Tijl Is leven 'n formuul?
Chou Niet?
Tijl Is dood 'n formuul?
Chou veert recht bij dat «dood».
Chou zet zich,
Tijl 'k Ben ongerust.
Chou Waarom?
Tijl Omdat uw vader gek is.
Chou Waarom?
Tiji Omdat ie ons hier samen laat.
Chou ........
Chou Omdat ie z'n smoking... Tijl Dat is onzin. Chou
Tijï Trek ze uit, en ge vindt 'n kwakkel, Zwijg. Ik ben Tijl, neef van
Tijl Als uw hart, kind. Ge leeft in
'n kattemandje. Bobijntje garen en bakske melk.
Chou Die conferentie...
Chou Le flel de la terre amère...
Chou 'n
Chou Haal uw hart op.
Tijl Nee, m'n adem.
Chou Wel?
Chou
schooiersnap niet reiken wou naar Cupido's
fonteintje. God! 't Was schoon zoo vrij te
gaan, te waaien 't frissche leven door, gezond
van harte, kruis- en muntloos, elke dag 'n «bid-
voor-ons» van lente- en zomerlitanie!.,. Toen
kwam er wispelturigheid gelijk 'n hommel in
m'n kop. Dat was nog in de schemering toen
Maar ik zong! Ik zong en vrat m'n leerzen op
van geestdrift en van honger! Tijl! Het was
geen paptijl, bij m'n ziel! Het werd 'n vat vol
zotternij en galgedwaasheid, 't Werd 'n roes van
speer en degen, kruit en roer; 'n draverij naar
Oost en West, naar overal waar echos altijd
gilden: Tijl!
Ergens in de duinen lag m'n vader,
doodgebrand, begraven, 't Braadspit had te lang gedraaid onder goeie-vrinden-handen. Schuldloos was ie als 'n nest jong'! Moeder lag naast hem in de aarde, neergebroken door mizerie. Bleef alleen nog
(bruusk) Is 't geen schoon historie? Spijtig dat er geen muziek is, anders sloeg ik vast 'ne flikker! Jonker! Boven alles uitgejonkerd! Markiezin! Rept ouwe beenen! Bij m'n uilespiegel, viert toch Tijl's reuzachtige verloving!!
Chou geobsedeerd: Ach, baron... dat wordt zoo
pijnlijk, zoo tragique...
naar de buitendeur) Brabo! (Brabo verschijnt)
(Dan loopt Tijl naar 'n zijdeur) Lamme!
Tijl (tot Brabo): Zet die nobele jonkvrouw
hoflijk in verzekerde bewaring.
Brabo kijkt even rond, krijgt 'n idee: de
klokkast. Proper in 'n suikerdoosken... (hij
opent de kast)
Chou (herinnert zich Lamme's prof ede) De kist! De kist!
Brabo tilt haar mee: Wilt ge me volgen, uitverkoren
Val niet flauw... 't Is kinderachtig. Hier is 't rustig. Goeien avond! De zijdeur open, en daar treden te voorschijn: Lamme en, achter hem, Nele-Assepoes. Nele vliegt naar
Tijl (haar omarmend): Nele! Nele-Assepoes! God zij geloofd! Uw zieltje zwemt nog in uw
Tijl De bloemekens op uw wangen zijn zoo schoon als een eerste kommunie. En uw handjes, precies schaaltjes voor een rijke offerande... Héél uw reine wezen, Nele, bloeit als 'n perzik in den zomer! Heilige Antonius, patroon van alle verloren zaken, gij, gij krijgt tin kaars van dankbaarheid, zoo dik als den bil van 'n olifant, want Nele is mijn terug geworden! Kind van m'n hart!
Hij hangt 'n mantel van de Marquis rond Neles schouders.
Brabo vechtensgereed: Zeg, Tijl, moet ik?...
'n luis bij 'n straathond. Er zit me wat dwars op m'n lever! Vrij zal Assepoes, aí werd ik lijk
Lamme Brabo,
muren zijn dik, en... sst!... daar komt wat...
Lamme Seemeniskinders! Ssst!
Brabo 'k
Lamme Ga buiten barsten!
Saturé verschijnt, in smoking. Kijkt verwonderd
gevonden?
Saturé overvoldaan:
En Tijl komt terug te voorschijn. Zoodra hij Saturé ziet, komt er 'n scherpe trek rond z'n mond: de bitterheid van langverduwd onrecht. Saturé gorgelt van emotie terwijl ie Tijl tegemoet gaat met accolade-arm en. Tijl Marquis, ge zijt m'n obsessie.
'n mizerieweb in uw land gespannen!
Tijl En het hert bleef staan, bleef gedwóngen
staan, hoorde en zag en kloeg...
maakt wild, en 't mizerieweb knelde sarrend
voort?
Saturé He...
Tijl Daar kwam 'n hert...
één miljoen, en het andre joeg? En het vreedzaam hart sarrend bloeden deed, traagzaam bloeden deed?
Tijl Gij zijt de man! Bij m'n spiegel, gij! Jager, wees gegroet! Ik ben Tijl, de ziel van dit herten land!
Tijl wijst op de panoptie: 't Rapier!
Hij springt naar 't venster en rukt de draperij
tegen den grond Daar staat, buiten, de
eerewacht van houten soldaten. Over hun idiote
houten koppen glijdt heel hel maanlicht door
't venster binnen. Saturé springt recht, als kreeg
ie opeens klaar besef van z'n toestand.
Tijl En uw harnas! Gauw! Don Quichotte,
vecht! M'n obsessie!
Saturé (met 'n
Hier wordt de rythmiek andermaal gewijzigd, 't«Plechtig» oogenblik der executie nadert... Saturé terwijl ie den houten sabel van de panoptie in handen krijgt en zich Quichotte's scheerbekken op den kop zet: O geest van m'n geslacht en stam!
Onder dien aanhef slagen er veel pauken in 't orkest,
Chou (van uit de kast):
Plots verduistert alles. Alleen Saturé''s kamp tegen een onzichtbaar tegenstrever is in een lichtcirkel te volgen. En alleen Tiji's stemme is scherp hoorbaar; 't gevecht zelf gebeurt geruischloos.
Tijl's stem; op m'n eiland hebt ge me tot wanhoop gesard! Touché! Markies! Waar is Nele-Assepoes? Touché! Ge hebt haar tot keukenmeid verlaagd! Ze wreef u de moddrige schoenen schoon! Touché! Assepoes zou uw blazoen vergulden, tot het goud van uw dakgoot liep! Eisa! Touché! Geef acht voor m'n slag! Deze gaat dwars door uw geldzak.., Daar! Nog een! Die is voor m'n liefde,.. Deze is voor Assepoes. Die is voor alle keukenmeiden vanaf de
'n
De klokkast krijgt 'n davering en opeens breekt er iets los in 't raderwerk van de klok. De wijzers beginnen te draaien, snel, sneller, gek. En de klokbel bomt, bomt, bomt... 't Wordt 'n razend tempo. Dan valt alles weer stil de kastdeur kraakt bruusk open en Chou leunt, half-bezwijmd, tegen den kastwand. Chou (toonloos): Het... is... te... laat,,. Brabo beukt de buitendeur open. Daar staat ie in 't deurgat met 'n balk in z'n handen Hij overschouwt 't tooneel, en de balk zinkt neer. Nele die tijdens het gevecht onopgemerkt terug binnentrad:
Tijl (zacht): Kind... de strijd is uitgestreden... Nu, in de lucht van den zomeravond, zullen we droomen... Het woord «geluk» klinkt hier ie voos,.. Precies bevroren... Gaan we vuur halen bij de sterren want 'n mensen krijgt kou bij zoo'n scharminkel, Nele... kom, in onzen hof bloeien rozen. Zoo ging het ook in het vertelsel van Assepoes toen ze prinses werd. Stil... Hoor den nachtegaal,., 't Is 'n psalm van groot geloof... uit 'n klein, klein keeltje. De bruidskoets heb ik afgelast, anders maakten we de menschen wakker. Ik zal u dragen gelijk 'n beeldeken naar 't kerkske van onzen eigen thuis...
Tijl gaat langzaam met Nele heen. Ze verdwijnen in kralend licht. Ook Brabo is heengegaan. Lamme komt weer te voorschijn Hij heeft z'n trekorgel bij. Vaagt zich den mond af, sluipt op z'n teenen naar de deur, wrijft z'n oogen uit van ongeloovigheid, gaat buiten, kijkt nog eens binnen, sluit de deur en gaat verder. Na eenige stappen deunt traag en zoetgevooisd zijn avonddeun door de zware stilte. De houten-soldaten-parade blijft verstard door 't venster kijken. En langzaam schemert het doek omlaag als wimpers over 'n melancolisch oog.
DERDE KAPITTEL
Daar waren eens drie chemisten. Familie van Homunculus. Ze stonden met z'n drieën bij 'n tafel
I 't Proces wordt ernstig.
III Ömnes erramus. Geeft het wat?
I Hier, die retort bevat, primair, aqua vitriolensis...
II He? Té hevig, vriend! Ik zoek het heil voor 't leven van ons toekomstbeeld in 't destilleeren van véél stroop,.. III maakt 'n revolutiegebaar.
II ... gemengd met galnoot...
III Alles drek! Da's geen chemie! Geef dynamiet, salpeter; brouw en gist 'n brij die héél de wereld barsten doet!
I Excuus, kollega, maar bedenk: Wie langzaam gaat...
II ... gaat zeker...
I Vermijden we...
II
III Ja. Pantoffels en 'n slaapmuts, goed. En theorie der huisgazet. Goed, goed, goed, goed. Pensioen en pruik en snuifdoos, goed.
I He?
II Wat?
III En heksenketels, goed. Maar, lieve opas, gaan we saam, één pogen naar rea-li-teit, dan wordt mijn woord de wet!
I En dan?
II En dan?
III (één ratel): Wat jullie bereiden is ersatz. Sentiment in 'n sardienedoos. We hebben 'n ras noodig, hard en hoekig, ca-te-go-riek! Romeo
en
I
II ... meerderheid !
'n
ï Heeft u 't misschien te warm?
II Vapeurs?...
III Sommigen roepen op apeklieren. In
'n lokomotief. Jullie mogen in derde reizen. Veilig, he?
I Met ù allerminst...
II Danke!
'n geweldig probleem hoeft 'n geweldige dààd!! Bij dat «daad» geeft ie met z'n vuist 'n geweldigen bonk op de tafel, 't Vlammeken is verdwenen. De retort ligt verpulverd
I
II Ge hebt ze gedood !
III (ontzet): Wát???
I (glimlachend): 'n Vlieg...
Dan begint er opeens 'n electrische piano te djingelen. De drie metamorfozeeren zich tot har-bezoekers. Ze trekken hun zwarte «deftige» jassen uit, hangen die aan den kapstok, en staan in modisch kostuum. Die metamorfoze gebeurt simultaan. Zoodra de heerschappen hun zwarte jassen hebben afgelegd, verdwijnt het automatische van hun gekke persoonlijkheid om plaats te maken voor het banale van pseudo-high-life. Met z'n drieën verdwijnen ze door 'n zijdeur. En nu gaat Tiji's wonderlijke historie verder. 't Wordt er waarachtig niet plezieriger om. Maar wie loochent de historie?En wie maakt zich nar in 't vervreemde huis?... Toen Lamme dan z'n lakeienpak bij Saturé had uitgetrokken, ging ie op zoek (o, de lange verwachting!) naar Belleken. Bedenk dat er jaren voorbijgingen sinds hij 'r spoor bijster werd. En Tijl begroette den dag waarop ie eindelijk z'n ouderlijk huis zou weerzien om 't te tooien voor de bruiloft... Doch er kwam schaduw over Lamme's plezier, want hij vond Belleken in geestelijke mizerie. De ontmoeting was vol weemoed... Blühen keine
Dat is nu 'n historie zonder glorie, jandorie... M'n tong bibbert... (hij wrijft zijn oogen uit) Nog goed dat alles niet verloren is. De jaren zijn voorbij... mijn jeugd is 'n beetje stiller geworden, en m'n haren 'n beetje dunner. Dat is niet van plezier, Belleken. Waar is de tijd... Dat katoenen kleedje met blauw bollekens draagt ge zeker niet meer, he? Nee, natuurlijk niet. Hier zou 't niet passen. (Pianojazz)
Verdekkes lawaai!... 'ne
Afijn, we kunnen herbeginnen. Belleken, zeg nu 'ns een woordje...
John noemen...
Lamme John? Holle ton... De eerste was 'n lakei, he? 'k Zie 'm nog vóór m'n oogen met z'n blijkpoeierkousen en z'n geverniste neus... Belleken, Belleken, hoe dat ge zoó'n poesjenel... Ja... 't Waren triestige dagen, he? En vroeger hebben ze wel voor één appel heel 't paradijs verkocht...
BeHy 'k Ben af! John jaagt, duvelt, vloekt... D'r zijn er vier geweest... in de staminet (lacht wild)' de bar, Lamme! de bar! Dat verstaat ge niet?,.. De nacht zonder sterren, 'n kist zonder lucht, diep in den grond, diep in den grond! Vier zijn er geweest, vier «patrons»... Déze maakt krankzinnig!
(tot Lamme); Hoor maar! Of er gang zit in diei zaak! Had nooit verwacht in zoo'n boereland! Zit nauw 'n jaar in dit nest en moet aan filialen denken! Wat secuur! Albion! Gallia! Germania! En de rest! Rus en Chinees! Geel of zwart of groen! Over héél de wereld! Nergens zoo'n succes als hier! Kapitaal! Kapitaal! (tot Belly) Wel, alle duv... Ga je nou uitrukken?
'n
naar de deur. Belly traag exit. Lamme komt van z'n stoel af met 'n tronie van verbeten grimmigheid
John (als 'n clown na 'n salto mortale): Et voila! Wat zeg je van m'n prestige, hein? Lamme (donker): Wat zeg ik?
Hij loopt John achterna, blijft even staan in 't deurgat, verbaasd voor wat ie ziet. Gedjingel door open deur.
Belly (met 'n pakje kleeren in de hand):
Lamme hoort niet. Heesch roept ie de bar in:
Sjacheraars!
Lamme vraagt machinaal, zonder zich tot Belly
te keer en: Waar?
Lamme wijkt even. Er vliegen appelen door de
bardeur. 'n
Lamme (door de hui opgehitst):
hebt gij van Tijl's huis gemaakt?
Hij krijgt de deur op z'n neus. Dan voelt ie
ineens, als hij instinct, dat Belly's afwezigheid
iets kwaads beduidt, en hij wil de straat op:
Belleken! Belleken!
Door de straatdeur doet Tijl vlugge intree en stoot Lamme terug binnen.
tabernakels! De memel loopt eruit! M'n vaderhuis is verkracht! Lamme! Lamme!,..
Tiji ontdekt 't ouwe uithangbord: «Den vroeden uil»... Die moet er terug aan! Geef 'n bank... Zet 'n voetje. Rap,.. Lamme!...
Tijl Wij genezen alles! Pak uw beenen vast. Weg nu! Steenen rapen voor 'n plezierkarwei!
(heiden af).
John komt hinnengesnuffetd: Waar is BeHy? 'n
De drie van den aanvang treden binnen.
I John! Komen hier zitten... Krapuuï in je
John Alle duvels! Hebben jullie Belly niet
II John! Drinken!
John trekt de bardeur op 'n kier: Whisky!
Drie!
Dezelfde vrouwenstem binnen:
Drie whisky...
II Wat impuls in jouw voeten!
I Schrijft verzen met z'n teenen!
II Instinct, he? Raar ding...
III Voor alles goed. Policie, poëzie, politiek...
I Zóó sterk?
III
I Draai je ziel om als 'n gekeerde jas.
II 'n
III
1 Rijmt heel aardig.
III Niks! Maar instinct om dùzenden als
'n harnas rondje te krijgen! Donker, he? Eerst snuifje de lucht...
I
III
III Nonsens! Ken je de zwakheid van
't massalijf, helo dan! Je treft ze juist daarin!
I
III 'n Medicus heeft zoo'n instinct, 'n
I Nee, 'n portefeuille!
III Behandel de dieren met zachtheid. Meen je 'n sonnet onschadelijk? Wacht! Er is 'n kracht in 't woord die dieper, sneller inwerkt dan
'n bistouri... 't
I
I In poeiers. Droog! Droog! Hebben ze de whisky vergeten?
Loopt de bar in en komt aanstonds terug met drie zilveren bekers (pour les habitués) whisky en de roulette,
III In den tijd dat de beesten spraken, riepen de apen: zelfbeschikking!
I Moet patent nemen,
II 't Leven is 'n cijfer. Idealisme aan zooveel procent.
III
I (heeft de roulette aan 't draaien gezet). Simple... Rouge ou noir?
III 't Instinct is hatelijk... Je gooit er 't welzijn van miljoenen mee over boord! Egoïsme! Ha. heerlijk, he? Pizzicatos te knijpen op je politieke cello: Broeders! We moeten 't juk... prik, prik, prik...
I
III Het juk van onze schouders rukken ! Te lang dolen we in den nacht der ellende! De toekomst is aan ons! Recht zullen we hebben: Wij smééken niet om gunsten! Ons is het niet om géld te doen!
I
op)
I Gefeliciteerd!
II Zelfbeschikking! Communisme!
I Heraus! Baksteen!
Binnen in de bar gebrul. I grijpt den dokker bij den arm en 'n paar handen trekken hem terug de bar in.
II 't Schijnt dat John filialen wil stichten?
I
I Je instinct, he?
III Vruchtbare bodem.
II Danken we aan import van 't buitenland.
I
John heide vrouwen daarheen geleid. Alleen Belleken verzet zich wanhopig. Belleken (wanhopig): Ga d'r niet in, Nele! Hij liegt! Hij liegt!
I, II en III gaan automatisch naar den kapstok en trekken weer hun zwarte jassen aan. Camouflage
Nele (tusschen 'n snik en 'n lach): 'k Wou alleen
't ouwe huis terugzien... Hoelang is
't geleden?... 't Scheen hier te zijn... maar we
zijn verkeerd geloop en.
John Is uwé niet bekend in de stad?
Hier... Nee, in Tiji's huis heb ik blije jaren en
ook triestige gebrokkeld als de tientjes van m'n
paternoster...
I (tot II):
I (galant voor zoover 'n automaat galant kan zijn): Madére?
III
Belleken 'k Ben bang, Nele!
John nadert Belly. Belly slaat hem vlak in 't aangezicht.
I Whisky, John!
II Vier whisky, John! John (businessman): Right! (tot Belly): Mores leer ik je...
(tot de overigen): Vier whisky?... (exit in de bar). Belleken blijft doodsbeangst bij de deur ah 'n marmotje voor de vlijmoogen van 'n slang. Nele heeft rondgekeken, bevreemd...
I Souvenirs?
II 't Leven is 'n droom...
III Mogen geen antiquairs worden... Nele Nee? e... zoo vreemd hier.,. Gij hebt
't niet geweten. Ik verdool... Alleen de muren en ruimte.., ja... die herken ik.,, misschien,,. Maar er is véél,.. Alles is hier weg... Weet gij dat hier de haard stond?
I Ssst
Belleken is op den vloer neergezakt, 't hoofd in 'r armen. Ze snikt langsom harder.
Nele Met de pappot... ja... Er was geen
weelde,,. Daar de bedstee...
II Primitief... Daar de waschkuip.
't warme, 't goede, 't simpele... 't Is érg schoon
geworden... vreemd... Zeg ik 't goed? Maar
koud is 't als 'n grafsteen zonder kruis...
(Gedjingel in de bar).
Nele hoort 't dissonant lawaai en klaagt heet
even: Aïe... da's vreeselijk...
John geeft Ne ie 'r glas in de handen met
'n satan iek gebaar.
De drie heffen simultaan hun glas: «Op uw schoonheid»!
Belleken (bij de deur): Nele!... God... gottekes
toch... Neleke... (ze snikt verder).
En terwijl de drie Nele tot bij 'n stoel leiden,
volgt een radde duizelingwekkende stapeling van
formules;
I
heeft zich links van de tafel gezet, II rechts.
Nele in 't midden. III achter haar.
ijlt zoo ver... Ik begrijp niet langer...
Ze speelt machinaal met de banknoten en scheurt
die stuk voor stuk, strak voor zich uitkijkend.
I 't Leven is ons geheim. Gij zijt te lang kind gebleven.
II Aan moeders rok. Wij kennen geen sentimentaliteit.
III Geen heimat, geen topographie, ï
III Willen we bewaren als 'n curiositeit. I Parijs zal ons benijden,
Nele (als voelde ze opeens gevaar): Tijl!!! (ze richt zich met een nik op).
I (haar zacht neerdwingend):
II Wat?
III Wat?
Nele kijkt hen één voor één strak aan. Dan: Vergeten al 't geleden kwaad... Maar za! ik ook mezelf nog blijven?
En onder de volgende replieken schijnt het of de drie achtereenvolgens, uit de hoogte, een of andere chemische specerij in Nele's glas vallen laten.
I Als 'n mummie gebalsemd, kind.
II 'n
III Geen letsel meer van ouderdom. Geabsorbeerd in nieuwen kosmos.
I To be or not to be...
En Tijl
Hij treedt binnen. Plots blijft 't woord in z'n keel steken. Hij kijkt rond, vermoedt, springt naar Nele die te sluimeren ligt: Nele! Nele! Hij duwt de marionnet-stramme chemicasters weg, kijkt snel rond.
Tijl springt toe. John vlucht, doch laat in z'n overhaasting één zijner reuzepantoffels achter, Tijl grijpt dien vlug en hem zwaaiend:
Weg! Vergulde wanhoopzaaiers! Wat hebt gij met Nele gedaan? Leugenangels in m'n liefde!
Op mijn aarde staat 'n nachtkroeg! Treden vilten voeten dievig, brallen vloekersmonden laster... Klaas! Uw assche priemt naar wraak, en moeder, gij, gij lijdt tormenten om den hoon aart uw gedachtnis! Nu gaat alles dood- en grafwaarts...
Hij blijft even stil De pantoffel ontvalt z'n hand. Alleen
Belleken (legt de festoenen rond Nele): Da's toch zooveel schoon er... Nu zal ze misschien droomen?...
Lamme 'nen
over heuren slaap...
Belleken We zullen altijd aan u denken... Tijl
Brabo
Tijl Eéns zal 't tuiten, Brabo! Kom dan terug! Nu is m'n vertrouwen ineens vergaan als 'n schoon bloem onder boerenschoenen... Adieu... (voor zich): Nele... Nele... cn Klaas en moeder...
Tijl De toekomst?... Dat boek is nog niet opengesneden. Brabo! Lamme! Belleken! Nele! Nele! (hij rent weg). Brabo roept hem nog achterna: Tijl! (voor zich): 't
......toe... Moest Nele... moest ze..., geef ze dan nog
'n kruiske van mij... M'n handen beven te
geweldig... En voor ulie... vernonde... (hij slikt)
zal ik later peter zijn...
bidden.
John komt binnen gestormd: Nah! Daar heb je
de
Hij loopt terug naar de bar deur en duwt die open. Wenkend:
Hier is 't geweest, heeren... Hier, heeren van de
VIERDE KAPITTEL
Het eiland van vroeger. 't Huizeken is intussen vergroeid met de fantastische flora, en alles heeft 'n physionomie gekregen als had
De
De
Tijl stapt vermoeid aan wat: Ge krijgt m'n
De
Tijl Voor bewezen diensten... He? Koninklijk is
't, zóó
't reizen geldt méér dan
Tijl (voor zich): Ja... Oogkleppen kreeg
Gynt, m'n kozijn...
De Hollander Precies. Heeft ie ze later nog
getrouwd?
Tijl (uitvarend): Ik ben geen burgerlijke stand, al was m'n stand burgerlijk... Nu ben 'k niks dan vagebond zoals
Hebt gij Nele's koets niet gevolgd ?
Nog nooit gezien. Toén heb ik gevoeld dat ik
oud ging worden.
De Hollander Uw Browningbuks...
De Hollander Zoo'n ding is kwaad.
Tijl 'k Ben er niet beter door geworden.
De Hollander Is het nu alles?
'n beddelaken.
De
Tijl 'n Kinderprikkel voor groote menschen. Ik
slaap erin.
De Hollander Zelfs in uw slaap...
Tijl (amore furioso). Heel warm gewikkeld in
m'n heiligste overtuiging!
Tijl Moeder de Gans. Nog iets aan boord? Ja,
m'n
De
Tijl Raas maar door. Wat geeft het 'n kalme dromedaris of 't ouw wijven regent?
bliksem...
Holbein...
De
driekleurig -- de lijkbidders, fielten, rabauwen
in 't zonnig land dat m'n bruid omarmt! Groet
Oost en West naar behooren, zeg!
De
Parijs! Alles vriendschap! Er loeit 'n bruuske
brutale windhoos rond 't galjoen.
Hollander, gun ik 'n
aardrijkskunde en zielerust!
De
met 't galjoen in duisternis.
M'n stem klinkt als 'n vooze raap... Leer monologen met vliersiroop! Hij laadt de hoeken uit z'n mars en leest beurtelings de rugtitels,
Thomas a Kempis... (van vader zaliger) Dit is den waeragtighen
Is niet de wereld 'n groote kaas? Dik zijn de wormen er binnen in. Ik vreet aan de korst. (bruusk krijschend) Och, Nele... Nele! Precies of het donker zal me bijten... De assche van Klaas verzengt m'n borst. M'n eiland genageld met zes planken, zes voet den grond in. (uitvarend tot den uil) En gij, gij zwijgt; tart storm en stilte, gij kent geen ziel, geen wrok, geen liefde, geen haat, geen hitte-van-strijd. geen begeerte, geen vloed, geen ebbe! Niks! Niks dan uw stek en uw kooi, het luik van uw oogen eeuwig dicht in 'n droom van muizen en hazelnoten!
Tijl (leest):
vlaming! Welkom!
gezondheid hier. Wonderlijk is het klimaat.
neurasthenie.
Hij zet zich, haalt 'n stuk vleesch-en-been uit z'n knapzak, bijt er in als 'n wildeman.
'k Bleef eerlijk...
Ergens beginnen primitieve pauken te donderen met kafferrythmiek.
scheen hier iets goddelijks, 'k Speel viool van
's morgens tien uur tot 's avonds acht.
Tusschendoor m'n diner en gemeenteraad.
Makkelijk is 't. Mijn uitspraak is wet. Verstaan
ze me niet, 't is dat ze te dom zijn. We hebben
'n eigen executie voor politieke misverstanden.
Robinson 't Gaat kort en goed. Twee partijen
liggen in twist: De een vreten de ander netjes
op, en dc kalmte drijft weer gelijk fijn olie...
Tijl Als ge dat uitgeeft, schrijf ik in voor tien
exemplaren,
stond hier 'n palmen eerepoort,
Tijl Nee, nee, nee. Ik reis incognito. Morgen ga
'k uw dorp bezoeken, luistren naar
't gelegenheidsversch... Klinkt dat wel aardig in
't negersch, zeg, dat ding van «Jantje zag 'ns
pruimen hangen»?
geheugen,..
Robinson Is dat...
schap tusschen ons..,
Tijl Als doorn cn distel.
wonen onder 't zelfde dak...
Gedeelde vreugd...
Tijl De boezem onzer weeldrige moeder
Er komt 'n neger buiten adem aanrennen.
rovers ?
Robinson (tot den neger): Dan hebben jullie een-en-veertig dagen eten! Neger (met z'n zwarte reverentie): Groote fetisch!
Tijl (sterk gesticuleerend ter verduidelijking):
Zwarte duvel! Laat die een-en-veertig rusten!
Zeg uw scherpgetande broeders dat ik, Tijl, de
goeverneur van heel dit eiland, bóven Robinson
verheven, m'n bevel gaf: Ali-
m'n voet verschijnen!
Neger (twijfelt) Ali? Ali?
'n expressief gebaar)
Kss, kss!
Neger holt weg.
Tijl (tot Crusoë): Zeg me, hoogeerwaarde burgemeester, is mijn wilskracht niet voorbeeldig?
Robinson As you like it. Daar doet z'n intree:
Nauw overtoog de maan
met zilverwitte geuten de tenten van m'n stam
of Ali's geest, gewekt, ving dus te denken aan :
Wat baat het,
grimt, en gram
uw veertig ruiters rost, zoo niet uw krijgsbanieren
den ganschen wereldbol doen trillen in de nieren,
zoo niet uw oorlogskreet,
doorkolkend wijd en breed
aan 't ander eind misschien, de blanke
bleeke biggen
van onder Phoebus' oog te doen knikken vóór uw knie?
Tijl (in 't diapason): Genoeg, o sterk genie! Niet gij hoeft hier te spreken. Ik, Tijl, de goeverneur, zal mijnen staf nu breken. Ali heeft de ooren gespitst bij dat «Tijl». Nu wil ie voortrazen: En des mijn geest beval...
Ali ... ten strijd ter spoên.
Naar believen! Mijn consul heeft méér dieven
dan gij ooit dromen kost!
Robinson (tot Ali): Dit wijzigt de conventie,
excellentie!
Tijl (tot Ali): 'k Bewonder uw corpulentie, excellentie!
of - wat nog beter is - trek heel de zee op flessen en, maar mij niet...
Alii Wees zoo vrij niet.
Ge zijt 'n zottebel. Wie z'n mizerie tart krijgt ook
m'n vriendschap, Ali. Ge zijt 'n wonderbeest-in-
toga voor de balie. Spreek recht op
wijs...
Robinson 't Geloof is naar de maan!
Ali (ondergaat 'n plotse metamorfoze. Haalt
'n fluit je hoven en fluit) Uw vrijheids keersken,
Tijl, is dus ook uitgegaan, ('n geweldig
kanonschot van de vloot)
Ali (haalt handboeien uit z'n zak): Asjeblief,
m'sieu
geduurd,
Neemt kalm de boeien uit de handen van Ali cn bekijkt ze precieus.
Van 't zelfde staal maken ze decoraties.
't Hangt ervan afin welken winkel...
(gooit de boeien tegen den grond. Dan bruusk):
Ali, rechercheur, detectief, al wat ge wilt, ge zijt
mijn. Gij, geslepen als
te oud voor
Onder mijn hoede, Ali!
Ali (droog):
zenne...
branden, (exit)
Ali heeft 'n
Ali fluit harder met te ekens van ongeduld.
Tijl Roekloos, dikzak, zijt ge uw adem aan 't verspillen! Realistisch wil ik dansen, vierend m'n emancipatie... Hop! (trekt Ali mee) Zwier logge beenen! Cirkel! Dyonisisch! Gek en gekker! Ritournelle! Wals of polka!
m'n doel bekeeren, administratieve heiden!
Ali blaast, hijgt, zakt finaal ten gronde,
Tijl Daar... Hermandad's boerekermis! Zat van
wanhoop, paars van schaamte...
Ali zucht: Quel scandale...
De neger komt terug aanrennen.
roovers onze vrienden! Burgemeester Crusoë...
Neger ... allen klein gekregen.
Gij, kom hier. Ik geef u de orde van verdienste.
(hangt hem de boeien als 'n snoer om den hals)
Neger (dol): Massa! Massa!
Tijl (op Ali doelend): Voer die massa, netjes en
met eerbetuiging, gauw naar Crusoë's
gerechtshof, (tot AH); Wil u volgen?
Be neger pakt Ali in de armen en draagt hem weg als 'n zak
Tijl Wij zorgen voor beschaving.
Robinson 't Is 'n rare greep geweest. De vloot...
Robinson ... kwam nader.
'n kanon...
Tijl Stil nu. De rest is versleten. 'k Heb plannen voor 'n model-boerderij.
Tijl We gaan leeuwen kweeken.
Robinson Orders?
Er komt weer groote weemoed over
gaat, als in 't eerste kapittel knielen voor
't O. L. Vrouwket mediteerend. Er hangt schoone
maneschijn zooals in liefdeshistories. Ineens breekt er dichtbij 'n fanfare los. 'n
tiert: Getrouw aan de traditie!!
'n
VIERDE KAPITTEL.
HET eiland van vroeger. 't Huizeken Is intusschen vergroeid met de fantastische flora, en alles heeft 'n physionomie gekregen als had
Vliegende Hollander staat op 't dek. Naast hem de lantaren met 'n dansvlarn. Er schichten af en toe bliksems door de spleten van den hemel.
De Hollander. Land ! Kameraad! In veilige haven voerde ik u. Is dat geen vriendschap waard? Kom uit uw kooi. Sper uw neusgat op. Als nectar drenkt uw tropen land één zoete bedwelming. Wat fijner dan
uw madelief en uw pisseblommen,.. Ach, wat 'n hoek voor filozofen die rustig nog herkauwen willen het alfa en omega van 't geluk! -- mij is die gunst niet gejond! -- Allo!
Sismograaf van verlangens! Hier, hier vindt ge den grond voor annexatie! Op, droomer! Grijp met bei uw handen al wat het leven nog bieden wil!
TlJL komt aan dek gekropen:
('t bliksemen luuwt)
108
De Hollander. Aan wal, Tijl! Voor hartsgeheimen is er geen douanetarief!
TlJL.
Hier is het eind,
het eind van de wereld.
De Hollander.
Ofwel 't begin.
Kaffers en apen kunt ge beschaven, koning worden van heel 't domein, en doopen uw jongste vaderland, zónder vroede vaders: Tijlandia! En de oceaan wordt
Zwijg, vliegende vloeker! Ge lijkt 'n meermin...
De Hollander.
Min of meer...
TlJL stapt vermomd aan wal: Ge krijgt m'n galjoen...
De Hollander.
Cadeau?
Voor bewezen diensten... He? Koninklijk is 't, zoo
De Hollander. M'n eeuwenlange practijk van 't reizen geldt méér dan
TlJL (voor zich):
Ja... Oogkleppen kreeg
Auteur Anton Van de Velde
Publicatie Etcetera, 1983-09, jaargang 1, nummer 4, p. 22-34
Trefwoorden tijl • lamme • chou • brabo • saturé • marquise • nele • assepoes • robinson
Namen Aarde • Achtung für Taschendiebe • Adam • Afrika • Ahasveer Beklagenswaardig • Ahasveer Good • Al a-BABA • Ali Bruut • Ali Gun • Ali M'n • Ali Policie • Ali Wat • Allah • Alsoe • Amerika • Amigoon • Amour • Amulet • Antwerpen • Assepoes En Lamme • Assepoes Ik • Assepoes Lamme • Assepoes Of • Assepoes Ook Tijl • Assepoes Spreek • Assepoes Tijl • Assepoes Weet • Assepoes naar Tijl en Tijl • Automatisch • Baba • Baldadiger • Balieke-pak • Ballet-esquisse • Barst • BeHy Ahasveer • Beenhouwersinsigne • Beetje • Belleken Nele • Belleken Niet • Belleken en Lamme • Belly De • Belly Kan • Belly Lamme • Belly Nee • Belly Weg • Belly Zou • Bethlehem • Blauwbaard • Boeddha • Borrel • Boterhammen • Brabo 't Wijf • Brabo Dan • Brabo Dat • Brabo De • Brabo Die • Brabo En • Brabo Gaan • Brabo Geef • Brabo Haar • Brabo Hij • Brabo Hoe • Brabo Honger • Brabo Ik • Brabo Joep • Brabo Koeragie • Brabo Laat • Brabo Lamme • Brabo Met • Brabo Niet • Brabo Ook • Brabo Raar • Brabo Schiet • Brabo Tijl • Brabo Toen • Brabo Van • Brabo Veel • Brabo Vijgen • Brabo Waar • Brabo Wat • Brabo Wel • Brabo Wie • Brabo Zwijg • Brabo en Lamme • Brabo. • Breughelverf • Brom • Caramba • Carmencita • Chance • Chou 't Leven • Chou Nee • Chou Wat • Cook of Baedeker • Daaruit • De Bei-Esprit • De Dokker • De Hollander Aan wal • De Hollander Bij • De Hollander Daar • De Hollander De • De Hollander Die • De Hollander Gedenk • De Hollander Gij • De Hollander Hier • De Hollander Ik • De Hollander Je • De Hollander Jouw • De Hollander M'n • De Hollander Weer • De Hollander Wie • De Marquise • De Neger • De Sinjoren • De Uil • De Vliegende Hollander • De adem • De enkeling • Declaratie • Dikke • Dissonante • Dividend • Dominant • Don Quichotte Jonkvrouw • Don Quichotte Voor • Dorst • Dronken Dokker • Druoon • Duf • Dulcinea • Duzend • Eeuwige • En Nele • Ende • Et Ie • Euroop • Europa • Fi Donc • Filistijnen • Finaal • Formidabel • Formuut • Freund • Gaper • Getrap • Geut • Gevaarlijk • Geval • Gewicht • Gil Saturé • Glorie • Groote Manitoe • Grooten • Hamlet • Heer • Helo • Here • Herkuul • Heur • Hierommus Bosch • Hieronimus Bosch • HihihL • Hihihi • Hollander Adieu • Hollander Cadeau • Hollander Damnatus est • Hollander Droomt • Hollander Land • Hollander Mij • Hollander Min • Hollander Nou • Hollander Ofwel • Hollander Tijl • Hollander Vlandren • Hollander Westerling • Hooooo • I Emancipatie • II Abolitie • II Ernstig • II Goddelijk • II Herinnering • II Hervorm • II Kiesplatform • II Omdat • II Ongezond • II Ook • II Poeëet • II Radio • II Repose en paix • II Rood • II Rouge • II Scotch • II Vrijheid • II Weet • II Zwart • III Ben • III Chemie • III Hahaha • III Hun • III Instinctmatig • III Lyriek • III Meerderheid • III Met • III Mooi • III Opbod • III Roulette • III Ssst • III Stroozak • III Zelfbeschikking • III Zie • III Zwijg • Ice-cream • Iiefdesengel • Indianenkrijsch • Indien • Jachem • Jandorie • Jasmijn • John Allemachtig • John Belleken • John Belly • John Danke • John Denk • John Gaat • John Geen • John Goeie • John Hartelap • John Hehehe • John In • John Kat • John Nah • John Natuurlijk • John Nee • John Of • John Roest • John Sst • John Vrijer • John Wel • John Wenscht • John Whisky • John. • Joodje • Julia • Justitia • Kaptein • Khalief van Tijlandia • Kortom • Lamme • Lamme Aan • Lamme Ach • Lamme Barbaarsche • Lamme Belle • Lamme Breng • Lamme Daar • Lamme Danke • Lamme Dansen • Lamme Dat • Lamme Den • Lamme Door • Lamme Déjeuner • Lamme Eerst • Lamme En Tijl • Lamme Fijn • Lamme Fox • Lamme Gauw • Lamme Geef • Lamme Gesmolten • Lamme Ghy • Lamme Gij • Lamme Goud • Lamme Heb • Lamme Ik • Lamme Ja • Lamme Kindje • Lamme Kocragic • Lamme Kom • Lamme Kwart • Lamme Kwiek • Lamme Lamme • Lamme Leid • Lamme M'n • Lamme Merci • Lamme Met • Lamme Miserere • Lamme Nee • Lamme Niet • Lamme Niewaar • Lamme Spuwsel • Lamme Suf • Lamme Tijl • Lamme Toe • Lamme Uw • Lamme Van • Lamme Vlaanderen • Lamme Voorzichtig • Lamme Voui • Lamme Wablief • Lamme We • Lamme Wie • Lamme Wilt • Lamme Wouwouw • Lamme Zeg • Lamme Zeker • Lamme Zoek • Lamme Zoo • Lamme en Brabo • Lamme» • Lange Wapper • Latijn • Lawaai • Leening • Legende • Leuven • Lioen • Lodderkot • Louis XXX • Madonna. • Maleier • Maman • Marquise 'n Kwartiertje • Marquise Ach • Marquise Afschuwelijk • Marquise Ah • Marquise Baron • Marquise Chou • Marquise Dat • Marquise De klok • Marquise Denk • Marquise Enfin • Marquise Ga • Marquise Hebben • Marquise Hoe • Marquise Hou • Marquise Jij • Marquise Kind • Marquise Le • Marquise Maar Chou • Marquise Mar • Marquise Nee • Marquise Oh • Marquise Oooo • Marquise Plattelander • Marquise Pouah • Marquise Saturé • Marquise Seigneur • Marquise Verstaan • Marquise Waar • Marquise Wat • Marquise Wà-àt • Marquise Zeg • Marquise Zoo'n • Marquise Zut • Marquise Zwijg • Matteys de Casteleyn • Menapiër • Mensch • Mensen • Mercuur • Mesthoop • Moca-erême • Moeder van Vlaanderen • Monopool Aan • Móest • Münich • Naïef • Neger Groote • Neger Massa • Nele Arm • Nele Dan • Nele Er • Nele Hoe • Nele Ik • Nele Ja • Nele M'n Tijl • Nele Tijl • Nele Waarom • Nele en Belleken • Nelë • Nikker • Nobele • Noir • Noord of Zuid • Noorden • Noorderbreedte • Noordzee • Occasie voor • Olijven • Ongevloekte • Onsterfelijke • Onverstoorde • Onze Lieve Vrouwke van Vlaanderen • Onze Vader • Ooooooo • Ophelia • Paar • Paaschklok • Paaschweek • Pair • Papa • Pardon • Paschen • Peer • Permitteert • Philantropie • Pompadour • Proleet • Rauthéndelein • Reinaert • Retret • Riek • Robinson Aïe • Robinson Beslist • Robinson Bij • Robinson Blijf • Robinson Crusoe • Robinson Crusoë • Robinson Dan • Robinson Dat • Robinson En • Robinson Eén • Robinson Geen • Robinson Gelijke • Robinson Goed Maar • Robinson Had • Robinson Ik • Robinson In • Robinson Kinderen • Robinson Kuituur • Robinson Laat • Robinson M'n • Robinson Mag • Robinson Merci • Robinson Mijn • Robinson Nee • Robinson Raar • Robinson Tijl • Robinson Uitstekend • Robinson Viktorie • Robinson Wat • Robinson Wel • Robinson Ze • Robinson Zijn • Robinson Zijt • Robinson Zéér • Roeland • Roemschen • Rosen • Salon • Samson • Satisré N'importe Iequel • Saturé 'n Minuut • Saturé Allemachtig • Saturé Au • Saturé Chou • Saturé De baron • Saturé De weg • Saturé En • Saturé Fox • Saturé Geen • Saturé Genoeg • Saturé Goeiendag. • Saturé Haal • Saturé Het • Saturé Hola • Saturé Juist • Saturé Khhh • Saturé Kom • Saturé Lamme • Saturé M'n • Saturé Maar • Saturé Mon • Saturé Nee. • Saturé Nogal • Saturé Om • Saturé Qu'a-t-il • Saturé Sa • Saturé Waarachtig • Saturé Waarom • Saturé Wat • Saturé Ziehier • Saturé Zoozoo • Saturé Zouden • Saturé de Bei-Esprit • Saturé de Bel-Esprit • Saturé. • Schelde • Schichtige • Schip • Sir • Slaapmiddel • Sneeuwwitje • Spanjolen • Speech • Spit • Spot • Stal • Stapel • Stof • Strategie • Strijd • Tie Gauwen • Tijl 'n Zielsverhuizing • Tijl 't Geluk • Tijl Adieu • Tijl Akelig • Tijl Ali • Tijl Almachtig • Tijl Azijn • Tijl Banaal • Tijl Behalve • Tijl Bij God • Tijl Bladzij • Tijl Blijf • Tijl Brabo • Tijl Brutaal • Tijl Chez Chanteclair • Tijl Daarna • Tijl Dan • Tijl De trein • Tijl Die • Tijl Ei • Tijl Er • Tijl Eten • Tijl Fluit • Tijl Ga • Tijl Geef • Tijl Geen • Tijl Genoeg • Tijl Goed • Tijl Goeien • Tijl Gooi • Tijl Grendel • Tijl Groet • Tijl Hebt • Tijl Hij • Tijl Hou • Tijl Ik • Tijl Kan • Tijl Kataloog • Tijl Knoopt • Tijl Kom • Tijl Lamme Brabo • Tijl M'n • Tijl Maak • Tijl Maal • Tijl Marquise • Tijl Meisjesharten • Tijl Mijn • Tijl Min • Tijl Mocht • Tijl Moet • Tijl Morgen • Tijl Méér • Tijl Naar Polen • Tijl Nee. • Tijl Nele • Tijl Niet • Tijl Nu • Tijl Of • Tijl Ole-gestoIe-gekrege-gekocht • Tijl Onze • Tijl Oorlog • Tijl Oud • Tijl Pax • Tijl Raakte • Tijl Rijstpap. • Tijl Roept Vlaanderen • Tijl Royaal • Tijl Sakkerloot • Tijl Stik • Tijl Stil. • Tijl Toch • Tijl Toen • Tijl Uw • Tijl Vechten • Tijl Verlangt • Tijl Vloek • Tijl Vlug • Tijl Vogelpik • Tijl Voort • Tijl Vorst • Tijl Vreedzaam • Tijl Vul • Tijl Waarom • Tijl Wacht • Tijl Wal • Tijl Wat • Tijl Weduwnaar • Tijl Weg • Tijl Wel • Tijl Zeg • Tijl Zeker • Tijl Zondagdienst • Tijl Zoo • Tijl Zwart • Tijl Zwijg • Tijl van Vlaanderen • Tijl. • Til de Miroir-Hibou • Triestigen • Turken • Turksche • Tyl Hoeveel • Uebermenschen • Uilespiegel • Valschaard • Van Artevelde • Vanderzenne • Verneder • Vertegenwoordig • Vertelsel • Vlamingen • Vlanderen • Vleesch • Volendam • Volk van Vlaanderen • Vordonnance • Vreemd • Vulcaan • Vulgair • Waarvan • Was Lamme • Waterpoort • Wees-gegroet • Werk • Wijn • Wilde • Willem van Oranje • Wind Zuid-Oost • Woord • Zaag • Zeldzaam • Zijden • Zoeloe • Zustcrken • Zwezerik • policie • «Chez Chanteclair»
Development and design by LETTERWERK